Bracia Donizetti podbijają Europę

Każdy, kto choć śladowo interesuje się muzyką poważną, a zwłaszcza operą, zna utwory Gaetano Donizettiego (1797-1848), jednego z głównych twórców późnego – czyli tego najbardziej powszechnie znanego – bel canta, które było obecne na paryskich scenach już za pierwszego Cesarstwa, a królowało za czasów Restauracji, Monarchii Lipcowej i jeszcze II Cesarstwa. Biograficznie współczeny Gioacchino Rossiniemu (1792-1868) i Vincenzo Belliniemu (1801-1835) zajął czołowe miejsce po tym jak ok. roku 1830 Rossini przestał komponować, a Bellini przedwcześnie zmarł.

Kompozytor pochodził z lombardzkiego Bergamo, urodził się w ubogiej rodzinie – pół wieku później powiedziałoby się „robotniczej”. Ojciec chciał, żeby syn został prawnikiem i urzędnikiem, ale Gaetano uparł się, że będzie muzykiem i dopiął swego, między innymi dzięki temu, że miał wuja zajmującego się muzyką, który pokierował karierą chłopca.

A właściwie dwóch chłopców, bo starszy brat Giuseppe (1788-1856) też został kompozytorem – po tym, jak w latach 1808-15 służył w napoleońskiej armii jako tamburmajor (pojechał nawet z cesarzem na Elbę) – tyle że… na dworze sułtana Turcji Mahmuda II. Znany tam był jako Donizetti Pasza, wprowadził do Imperium Osmańskiego modę na włoską muzykę i organizował tam coroczne festiwale operowe, zapraszał też do Stambułu zachodnich kompozytorów, m.in. Franciszka Liszta. Komponował ponadto marsze dla tureckiej armii i uczył muzyki całą rodzinę sułtana. Być może był twórcą pierwszego hymnu imperium. Oczywiście jego kompozycje nie zyskały takiej sławy jak młodszego brata, niemniej niewątpliwie bracia Donizetti podbili muzycznie całą Europę od jej wschodnich po zachodnie krańce.

Gaetano do Paryża przybył w roku 1838 (wcześniej na bardzo krótko zagościwszy trzy lata wcześniej), mając już za sobą całkiem spore sukcesy w Italii, głównie Rzymie, Neapolu i Mediolanie (tu w 1832 r. prapremiera jednego z największych przebojów komicznych, Napoju miłosnego, a w roki 1835 tragicznej Marii Stuart). Większość jego wczesnych oper dziś jest zapomniana – wystawia się głównie tragiczne Łucję z Lamermoor i Annę Bolenę, powstałe pod koniec okresu przedparyskiego. Z Neapolem musiał się pożegnać, ponieważ ultrakonserwatywna cenzura uznała, że historia chrześcijańskiego męczennika (Poliuto) nie jest odpowiednim tematem na scenę.

W Paryżu wystawił dostosowaną do francuskiej sceny Łucję, ale dopiero komiczna Córka pułku (La fille du régiment, 1840) zapewniła mu kolosalny sukces. Opowiada ona radosną historię zaginionej w zawierusze wojennej córki pewnej markizy – przygarniętej w dzieciństwie przez żołnierzy. Marie została oczywiście pułkową vivandière i jest ze swego życia bardzo zadowolona, a poza tym zakochana z wzajemnością w ubogim młodym człowieku, który aby móc ją poślubić, zaciąga się do rzeczonego pułku. Dalej oczywiście mamy typową fabułę z perypetiami: markiza odnajduje córkę i chce ją wydać za nudnego arystokratę, ale dzielny Tonio wraz z cały pułkiem przybywa po ukochaną, a jej historia tak wzrusza wszystkich, że w końcu młodzi się pobierają. Wg oryginalnego libretta akcja miała się dziać w okolicach Bolonii, a wojsko miało być austriackie – a więc zapewne czasy ok. 1830. Niemniej od samego początku w Paryżu jako przyjęto jako kanoniczne inne okoliczności: rok 1805 i zajęty przez wojska francuskie Tyrol. (Poza wszystkim rok 1840 był rokiem napoleońskim z uwagi na sprowadzenie prochów cesarza ze Św. Heleny). Obecnie „Córkę pułku” wystawia się w najróżniejszych sceneriach, przez pewien czas najmodniejsze były kostiumy z I wojny światowej.

Przez całe lata czterdzieste niezwykle popularny Donizetti podróżował po wszystkich stolicach zachodniej Europy, ale to w Paryżu powstały ostatnie z wystawianych powszechnie do dziś oper, La Favorita (1840) i Don Pasquale (1843). Niestety zdrowie kompozytora zaczęło szwankować – syfilis poskutkował ciężką chorobą psychiczną, na którą niewiele byli w stanie poradzić najlepsi lekarze epoki. W końcu w 1847 roku bratanek kompozytora uzyskał zgodę na przewiezienie chorego do rodzinnego Bergamo, gdzie Gaetano zmarł. Brat przeżył go o osiem lat i zakończył życie w Stambule, który stał się jego drugą ojczyzną, tam też został pochowany.