Muzea i zabytki w regionie Île-de-France (poza siecią metra, ale w ramach karty miejskiej)

Muzea i zabytki w metropolii Paryża (w obrębie sieci metra)

FONTAINEBLEAU
wnętrza, muzeum, ogrody

Miejsce ciekawe nie tylko dla fanów epoki (dużo wnętrz z epok wcześniejszych), choć dla nich – absolutny top. I Cesarstwo, II Cesarstwo, spora część trasy – w tym elementy opcjonalne – mocno związana z epoką.

77300 Fontainebleau
region Île-de-France, departament Seine-et-Marne
Dojazd z Paryża: pociągiem z Gare de Lyon (linia R, kierunek Montargis, Montereau) do stacji Fontainebleau-Avon, potem autobus nr 1. W Fontainebleau w pobliżu pałacu jest sporo umiarkowanych cenowo parkingów, więc jadąc do albo z Paryża można równie dobrze się zatrzymać, bo podróż koleją nie jest krótka.
Fotografia – tak, bezpłatna.
Strona oficjalna

Następnie zwiedza się apartamenty królewskie, w tym pokoje, w których mieszkał w latach 1812-14 papież Pius VII, a na koniec – apartamenty cesarskie (tzw. grands appartements), z salą tronową, prywatną sypialnią i salą, w której podpisana została pierwsza abdykacja w roku 1814. W pałacu można ponadto zwiedzić – w ramach wycieczek z przewodnikiem – kilka innych atrakcji związanych z pierwszym i drugim Cesarstwem Francuskim: „petits appartements” Napoleona I, muzeum chińskie (musée chinois) cesarzowej Eugenii, teatr dworski (théâtre impérial) z czasów Napoleona III. Przy okazji wycieczki do tego ostatniego ogląda się też niedostępną normalnie klatkę schodową, przy której wisi obraz przedstawiający wjazd Hieronima Bonapartego do Wrocławia w 1806 roku. Warto też przejść się po parku.

W Fontainebleau bardzo często mają miejsce tematyczne wystawy czasowe, organizowane z wielkim rozmachem, nierzadko gromadzące artefakty, które normalnie zalegają w muzealnych magazynach na całym świecie. Niestety na wielu z nich nie wolno fotografować, ale ze wszystkich dostępne są pięknie wydane katalogi (dość drogie, ale jeśli się poczeka rok albo dwa, to zdarzają się za pół ceny).

GROSBOIS
wnętrza, muzeum, ogrody

Miejsce raczej dla fanów epoki, choć miłośnik historycznych wnętrz nie będzie się tu nudził.

Avenue du Maréchal Lattre de Tassigny, 94470 Boissy-Saint-Léger/94440 Marolles-en-Brie
Dojazd – najlepiej samochodem, stacja RER A (Boissy-Saint-Léger) i przystanek autobusu N32 znajdują się dość daleko, prawie trzy kilometry od pałacu. Wejście do pałacu/muzeów: od strony szosy N19 (Avenue du Maréchal Lattre de Tassigny) w miejscowości Boissy-Saint-Léger, na granicy Marolles-en-Brie (nie – jak podaje część stron oraz mapy Google – od Avenue de Grosbois/D252 w Marolles-en-Brie, aczkolwiek GPS może widzieć tę drugą miejscowość jako nadrzędną administracyjnie; pod tym adresem jest wejście do ośrodka jeździeckiego domaine de Grosbois). Na miejscu jest bezpłatny parking.
Fotografia – tak, bezpłatna.
Ważna uwaga: główne historyczne muzeum jest otwarte dla indywidualnych zwiedzających rzadko, głównie w specjalne dni, jak Journées du Patrimoine (trzeci weekend września; zazwyczaj przy tej okazji są organizowane imprezy rekonstrukcyjne, także drugocesarstwowe) oraz przy okazji np. koncertów, czasem też w inne dni. Warto sprawdzić na stronie daty, zanim się tam wybierze. Na co dzień otwarte są ogrody i muzeum wyścigów konnych, mieszczące się na parterze jednego ze skrzydeł pałacu.
Strona oficjalna

Domena Grosbois z pałacem, który w kształcie architektonicznym pochodzi z XVII/XVIII w., należała tuż przed Rewolucją do hrabiego Prowansji, młodszego brata Ludwika XVI, późniejszego Ludwika XVIII. Skonfiskowana, została następnie zakupiona przez Paula Barrasa, po zamachu 18 Brumaire’a należała do generała Moreau, a po jego aresztowaniu przeszła w 1805 roku w ręce marszałka Berthiera. To jemu zawdzięczamy większość wystroju, choć kilka pierwszych zwiedzanych pokoi ma wystrój jeszcze przedrewolucyjny. Do drugiej wojny pałac pozostawał w rękach spadkobierców Berthiera, którzy m.in. rozbudowywali jego bibliotekę i kolekcję sztuki. Obecnie należy do ośrodka jeździecko-wyścigowego, który wprawdzie utrzymał część budynku w stanie z czasów Cesarstwa, nie uważa jednak tego muzeum za główną atrakcję kompleksu, w związku z czym zwiedzanie nie jest łatwe.

Najciekawsze z punktu widzenia interesującej nas epoki są pokoje urządzone przez Berthiera: jego gabinet, salon cesarski, tzw. salon odźwiernych (salon des Huissiers) i galeria bitew, gdzie podobnie jak w Wersalu ściany ozdobione są monumentalnymi malowidłami przedstawiającymi najważniejsze bitwy epopei napoleońskiej, a między obrazami stoją popiersia marszałków i generałów. W salonie odźwiernych portrety rodziny Berthiera, warto też zwrócić uwagę na tajemnicze miniatury mebli z epoki – nie wiadomo, czy to modele zamówień, czy meble dla dzieci, czy też zabawki. Z kolei w gabinecie Berthiera i dużym salonie zaraz za nim warto spojrzeć do góry, gdzie na pięknym belkowaniu sufitu do inicjałów wcześniejszych właścicieli dodano W – od tytułu księcia Wagram – a gdzieniegdzie też cesarskie pszczoły. Poza tym jest tu wiele bardzo pięknych mebli z epoki. W bibliotece, za galerią bitew, jedna z licznych kopii popiersia Napoleona dłuta Canovy.

LES INVALIDES: MUSÉE DE L’ARMÉE, LE DÔME
muzeum, grób Napoleona

Dla fanów epoki i miłośników militariów – absolutny top.

129 Rue de Grenelle, 75007 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: linia 13 (najbliższa stacja Varenne), linia 8 (najbliższa stacja La Tour-Mabourg)
lub kolejką RER (linia C, żółta, stacja Invalides). Jest też wejście na teren kompleksu od strony Place Vauban / Avenue de Tourville i Le Dôme des Invalides (druga bileteria po tej stronie też jest), ale obecnie w warunkach covidowych zostało zamknięte. W tym przypadku najbliższa stacja to Saint-François-Xavier (linia 13).
Bilet obejmuje wstęp do muzeum i Dôme, ale jeśli ktoś planuje wyłącznie wizytę przy grobie albo bardzo szybki bieg przez kawałek muzeum, można udać się do Les Invalides na godzinę przed zamknięciem, bo bilety są wtedy tańsze.
Fotografia – tak, bezpłatna, również na większości wystaw czasowych.
Strona oficjalna Musée de l’Armée
Strona oficjalna Musée des Plan-reliefs

Absolutna konieczność dla każdego fana epoki. Muzeum Wojska to najbogatszy zbiór militariów we Francji, a może i w Europie. Ekspozycja zajmuje dwa skrzydła Hôtel des Invalides, zbudowanego przez Ludwika XIV jako szpital-rezydencja dla weteranów wojennych. W skrzydle zachodnim (po lewej od głównego wejścia) znajdują się zbiory wcześniejsze, od średniowiecza po wiek XVI, oraz najnowsze – obie wojny światowe. W skrzydle wschodnim na drugim piętrze – od Ludwika XIV po XIX wiek, z ogromną częścią rewolucyjno-napoleońską i mniejszą poświęconą Restauracji, Monarchii Lipcowej oraz II Cesarstwu (drugie piętro) wraz z wojną francusko-pruską 1870-71.

W gablotach znajdziemy dziesiątki przykładów broni i uzbrojenia, a także oryginalne mundury z epoki (nie wiem, czy jest jakaś formacja, która nie byłaby reprezentowana) i przedmioty codziennego użytku należące do żołnierzy i innych uczestników wojen napoleońskich. Układ chronologiczny, wedle poszczególnych kampanii. Ale to nie wszystko: w zbiorach muzeum znajdują się też liczne portrety i inne obrazy, w tym sporo bardzo znanych, np. koronacyjny portret Napoleona pędzla Ingresa czy też portret Joachima Murata w stroju marszałka Francji, pędzla François Gérarda. Jest także wypchany koń Marengo, należący do Napoleona, szpada spod Austerlitz, siodło na wielbłąda z Egiptu. Kto ma dużo czasu, może śledzić przebieg poszczególnych bitew na bardzo przystępnie opracowanych symulacjach i prezentacjach audiowizualnych.

Warto się też zatrzymać na piętrze pierwszym, gdzie po jednej stronie jest nieduża stała wystawa wojskowych instrumentów muzycznych, po drugiej zaś – dawnych miniatur, głównie artylerii, i nowszych ołowianych żołnierzyków (tzw. cabinets insolites). Na piętrze czwartym mieści się odrębne (ale na ten sam bilet) muzeum makiet strategicznych – Musée des Plan-reliefs. Zgromadzono tu makiety większości fortec francuskich, większość z nich pochodzi z czasów Ludwika XIV i Vaubana, ale są też makiety związane z historią późniejszą, aż po schyłek II Cesarstwa (Kanał Sueski). Na trzecim piętrze odbywają się wystawy tematyczne, bardzo często związane z tematyką napoleońską. Na parterze w sali po lewej ekspozycja rekonstrukcji kawalerii.

Przechodząc z muzeum do kościoła zwanego Église du Dôme, gdzie mieści się grób Napoleona, warto zajrzeć do kościoła św. Ludwika (kilka tablic pamiątkowych marszałków napoleońskich, trochę zdobycznych sztandarów), a przede wszystkim wyjrzeć przez okno na dziedziniec niedaleko wejścia do sklepiku muzealnego, a w lecie obok działającej tam kawiarenki. Pod murem kościoła odtworzono bowiem scenerię pierwszego grobu Napoleona na wyspie Św. Heleny. Niestety w zasadzie nie da się tam podejść. Niezły widok na tę rekonstrukcję jest też z galerii na piętrze drugim – można tam wejść schodami z krużganków wokół głównego dziedzińca (narożnik południowo-zachodni) albo bezpośrednio z sal ekspozycyjnych muzeum. Umożliwia to obejrzenie z bliska posągu Napoleona, który wcześniej zdobił kolumnę Vendôme (więcej na temat dziejów kolumny i posągów cesarza z nią związanych tutaj).

Pochodzący z czasów Ludwika XIV Dôme został przebudowany, aby pomieścić kryptę z sarkofagiem Napoleona (prace rozpoczęto niedługo po sprowadzeniu prochów w roku 1840, ale zakończono dopiero w roku 1861). Warto ją obejrzeć z góry – w posadzce kościoła wycięto „krater” to umożliwiający – a następnie zejść na dół. Nad wejściem do krypty umieszczono słynny cytat z testamentu Napoleona „Je désire que mes cendres reposent sur les bords de la Seine, au milieu de ce peuple français que j’ai tant aimé” (Pragnę, by moje prochy spoczęły nad Sekwaną, wśród ludu francuskiego, który tak kochałem). W korytarzyku do niej wiodącym znajdują się dwa reliefy związane z retour des cendres w 1840 r. Wystrój krypty i historię konkursu na grób opiszę w osobnej notce, bo zająłby tu zbyt dużo miejsca. W niszy krypty, naprzeciwko wejścia, znajduje się – pod posadzką – grób Napoleona II (Króla Rzymu, Księcia Reichstadtu, Orlątka), jedynego legalnego syna Napoleona z jego drugiego małżeństwa.

W Église du Dôme, w kaplicach po prawej i lewej stronie od wejścia, znajdują się również groby dwóch braci Napoleona: najstarszego Josepha (króla Neapolu, a następnie Hiszpanii) i najmłodszego Jérôme’a (króla Westfalii). W kaplicy tego ostatniego pochowano także serce jego małżonki, Katarzyny Wirtemberskiej. Ponadto w innych kaplicach pochowani są słynni wojskowi z czasów Ludwika XIV (Turenne i Vauban – serce), a także autor Marsylianki Rouget de Lisle i marszałek Ferdynand Foch.

LUWR
muzeum

Luwru nie trzeba przedstawiać, każdy znajdzie tu coś dla siebie. Dla fanów epoki – top.

Rue de Rivoli, 75001 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: linia 1 (stacja Palais-Royal Musée du Louvre – wejście podziemne)
Bilety warto kupić online, jakkolwiek nie zwalnia to z kolejki do wejścia, która jest prawie zawsze duża, choć w zimie zdecydowanie mniejsza. Na miejscu kasy i automaty biletowe, więc po same bilety nie trzeba stać w kolejce. Bilet uprawnia do trzech wejść w ciągu dnia, po jednym na każde ze skrzydeł muzeum, ale oczywiście można wchodzić trzy razy do jednego, a między skrzydłami przechodzić nie wychodząc poza bramki 😉
Fotografia – tak, bezpłatna; na części wystaw czasowych (głównie tych płatnych osobno) – nie.
Strona oficjalna

Luwru nie trzeba przedstawiać. To bezwzględnie jedno z najważniejszych muzeów sztuki na świecie i za wyjątkiem osób muzeów nieznoszących oraz mających bardzo mało czasu w Paryżu – konieczność. Jest tu zaskakująco dużo atrakcji dla miłośników epoki napoleońskiej: kilka(naście, jeśli nie -dziesiąt) bardzo ważnych obrazów, sporo sztuki użytkowej, trochę rzeźb (m.in. projekty kilku pomników), apartamenty Napoleona III wraz z oryginalnym wystrojem, salonik madame Récamier i aranżacje wnętrz z czasów Restauracji, klejnoty koronne, jeden z tronów, meble z epoki…

Zabytki bezpośrednio związane z zajmującą nas epoką znajdują się w różnych skrzydłach i na różnych poziomach. Przejścia między poziomami znajdują się wyłącznie na samym dole, gdzie jest głównie sztuka starożytna. Część malarstwa, w tym Bonaparte na moście Arcole Grosa i wczesny, niedokończony portret pędzla Davida, a także alegoryczny portret małego Króla Rzymu Prud’hona, plus mnóstwo ciekawych obrazów z czasów Republiki, obu Cesarstw i lat pomiędzy (np. słynny portret Chopina pędzla Delacroix), znajduje się na drugim piętrze skrzydła Sully, w galerii malarstwa francuskiego (dla XVIII/XIX wieku są to sale od 917). Wielkie obrazy historyczne (koronacja, bitwy), ale także np. Wolność wiodąca lud na barykady Delacroix czy też słynny portret madame Récamier pędzla Davida to skrzydło Denon, poziom pierwszy, sale 700-702. Poziom pierwszy skrzydła Richelieu to z kolei apartamenty Napoleona III oraz cała kolekcja sztuki użytkowej. Żeby zobaczyć rzeźby, należy się wybrać do skrzydła Richelieu na poziom zerowy. Klejnoty koronne znajdują się w skrzydle Denon, na poziomie 1, w sali 705 (Galerie Apollon z przepiękną dekoracją ścian i sufitu). Jeśli ktoś nie ma czasu na swobodną przechadzkę po całym muzeum, najlepiej wcześniej zaopatrzyć się w plan, a na stronie muzeum znaleźć, gdzie dokładnie znajduje się dany obiekt.

Dla bardzo hardkorowych fanów i zarazem amatorów starożytności klasycznej ciekawostka: jeden bardzo ważny i słynny zabytek (choć nie aż tak jak Wenus z Milo i Nike z Samotraki) ma związek z Napoleonem. Tzw. Herma Azara, uważana za jedyny realistyczny portret Aleksandra Wielkiego, została podarowana przez ambasadora hiszpańskiego José Nicolasa Azarę Bonapartemu jako Pierwszemu Konsulowi ok. roku 1803, a ten przekazał następnie rzeźbę muzeum noszącemu wówczas jego imię. Popiersie Aleksandra można znaleźć na grafikach przedstawiających Napoleona z synem w swoim gabinecie, ale jest to anachronizm, bo w 1811 rzeźba znajdowała się na ekspozycji muzealnej.

Napoleońskie konotacje ma też jedna z najsławniejszych rzeźb z przełomu XVIII i XIX w., znajdująca się w Luwrze: Amor i Psyche Antonia Canovy. Pomijając oczywiste związki rzeźbiarza z epoką i samą rodziną cesarską, tę konkretną rzeźbę zakupił w 1801 roku do swojej willi w Villiers (obecnie dzielnica Paryża) Joachim Murat, wówczas jedynie generał i szwagier Napoleona. Rzeźby należy szukać w skrzydle Denon, na poziomie zerowym (sala 403). W tej samej sali kilka rzeźb Canovy oraz innych rzeźbiarzy neoklasycznych.

W Pavillon de l’Horologe (skrzydło Sully, ale dostępne też z innych, dwa poziomy, sale 600 i 900) jest obecnie urządzona ekspozycja poświęcona dziejom Luwru, gdzie można się dowiedzieć sporo o jego osiemnasto- i dziewiętnastowiecznym wyglądzie i historii. Symulacje interaktywne oparte na starych rycinach i fotografiach pokazują, jak zmieniała się funkcja i wystrój poszczególnych pomieszczeń w tym właśnie okresie.

Warto również przyjrzeć się dekoracji budynku: w tympanonach (wschodnim i południowym) na głównym dziedzińcu znajdziemy popiersie Napoleona I oraz alegoryczne przedstawienie Napoleona III, a na zewnętrznym murze od strony północnej (wzdłuż Rue de Rivoli, skądinąd zaprojektowanej za I Cesarstwa w ramach pierwszej wielkiej – i nieukończonej – przebudowy Paryża) w niszach stoją posągi marszałków. Również we wnętrzu, głównie na sufitach, gdzieniegdzie można znaleźć elementy dekoracji nawiązujące do obu cesarstw, zwłaszcza herbowe N.

Bilet uprawnia do trzech wejść w ciągu dnia, więc można każde skrzydło odwiedzić osobno. Dwa razy w tygodniu są nocturnes czyli wydłużone do 21:45 godziny zwiedzania, ale uwaga – nie należy na taką okazję planować wizyty na wyższych piętrach, ponieważ tam zamykanie sal zaczyna się znacznie wcześniej. Szczegóły ekspozycji ulegają niekiedy zmianie, ponieważ Luwr wypożycza nawet najsłynniejsze dzieła do swoich oddziałów w Lens na północy Francji oraz w Abu Zabi. W części sal z pomniejszym malarstwem aranżacja czasem się zmienia, żeby pokazywać jak najwięcej obiektów z magazynów.

ŁUK TRIUMFALNY
zabytek wolnostojący, muzeum

Jedna z „ikon” Paryża, punkt widokowy, a dla fana epoki bardzo ważny zabytek

Pl. Charles de Gaulle, 75008 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: linia 1, 2, 6, RER A (stacja Charles de Gaulle – Étoile)
Fotografia – tak, bezpłatna.
Strona oficjalna

Budowa Łuku rozpoczęła się za Napoleona; idea takiego pomnika wzorowanego na rzymskich łukach triumfalnych powstała po bitwie pod Austerlitz, dekret o budowie został wydany w lutym roku 1806, a pierwszy kamień ustawiono w tym samym roku 15 sierpnia, w urodziny Cesarza. Niemniej jeszcze w 1811 roku nową cesarzową Marię Luizę witała w tym miejscu atrapa z papier-mâché. Budowę ukończono w połowie lat trzydziestych XIX w., za Monarchii Lipcowej, więc retour des cendres czyli paryski pogrzeb Napoleona po sprowadzeniu szczątków ze Świętej Heleny, oglądał już gotowy łuk. Po drodze zmieniały się projekty, ostatecznie na filarach umieszczono cztery wielkie reliefy, z których dwa najbardziej znane to umieszczone po wschodniej stronie (od strony Avenue des Champs Elysées czyli Pól Elizejskich): Wymarsz ochotników roku 1792 (autor: François Rude) i apoteoza Napoleona związana z traktatem z Schönbrunnu roku 1809 (autor: Jean-Pierre Cortot). Po stronie zachodniej dwie płaskorzeźby, których autorem jest Antoine Étex, upamiętniające wydarzenia lat 1814-15. Płaskorzeźby fryzu upamiętniają bitwy okresu Republiki i Cesarstwa, a na wewnętrznych ścianach łuku wyryto nazwy bitew i nazwiska ich bohaterów. Obecnie pod łukiem znajduje się Grób Nieznanego Żołnierza (pierwszy w historii, 1920), upamiętniający wiecznie płonącym ogniem poległych w I wojnie światowej, ale i wszystkich żołnierzy różnych epok.

We wnętrzu łuku znajduje się niewielkie muzeum poświęcone jego historii i architekturze, a na szczycie taras widokowy. Najefektowniejsza jest panorama na Pola Elizejskie i ogrody Tuileries z jednej strony i Avenue de la Grande Armée z drugie; obie zamknięte są łukami triumfalnymi: Carroussel i La Défense.

MAISONS-LAFFITTE
wnętrza, ogród

Miejsce raczej dla fanów epoki, choć miłośnik historycznych wnętrz nie będzie się tu nudził.

2, Avenue Carnot, 78600 Maisons-Laffitte
region Île-de-France, departament Yvelines
Dojazd z Paryża – kolejką RER (linia A, czerwona) lub pociągiem Transilien (linia L) plus krótki spacer ze stacji.
Fotografia – tak, bezpłatna.
Strona oficjalna

Przepiękny siedemnastowieczny pałacyk, jeden z wczesnych przykładów klasycyzującego baroku francuskiego, o bardzo ciekawym programie architektonicznym i dekoracyjnym. Zbudował go w połowie XVII w. René de Longueil, następnie w XVIII w. właścicielem był m.in. hrabia d’Artois, najmłodszy braci Ludwika XVI, późniejszy restauracyjny król Karol X. W latach 1804-1809 właścicielem był marszałek Jean Lannes, książę Montebello i najbliższy przyjaciel Napoleona.

Pamiątki po marszałku znajdziemy w pokoju bilardowym na parterze (dziewiętnastowieczna kopia słynnego portretu pędzla François Antoine Gérarda), a także na piętrze – w końcu korytarza po prawej pokój marszałka z empirowym umeblowaniem, scenami spod Essling i z pogrzebu; w korytarzu kilka innych rycin i litografii, a w witrynie także m.in. figurki militarne i portret marszałkowej.

W drugim skrzydle na piętrze sala reprezentacyjna i apartamenty królewskie z czasów Ludwika XIV. Na parterze ponadto pamiątki restauracyjne: meble z pałacyku w Saint-Ouen, podarowanym przez Ludwika XVIII madame Zoé Victoire Talon, hrabinie Cayla, przyjaciółce i (platonicznej) faworycie króla w ostatnich latach jego życia.

Ponadto warto zobaczyć jedną z wielu wersji słynnego obrazu „Wybuch Wezuwiusza” Pierre-Jacquesa Volaire’a (druga połowa XVIII w.).

W Maisons-Laffitte kręcono mnóstwo znanych filmów historycznych, m.in. Miłość i śmierć Woody Allena, w którym jest sporo napoleońsko-epokowych wątków, ale głównie filmy dziejące się w XVIII w.: Niebezpieczne związki Frearsa, Ridicule Leconte’a, a nawet wcześniej, jak Vatel Joffé’go, serial Wersal, czy wręcz Królowa Margot Chéreau (to anachronicznie, bo pałac jest o pół wieku późniejszy).

Niedaleko pałacu (ale spacerem spory kawałek) znajduje się niewielka „dzielnica” miasteczka, nazwana „kręgiem chwały” i całkowicie napoleońska – z epopeją związane są wszystkie nazwy ulic, a na centralnym placyku (Napoleona) stoi interesujące nowoczesne popiersie, pokazujące jak bardzo niewiele potrzeba, by postać cesarza była rozpoznawalna. Z kolei przy place Jean Lannes (między rue de Paris a avenue de Verdun), tuż koło pałacu (na południe od niego) stoi dwudziestowieczne popiersie marszałka.

MALMAISON
wnętrza, muzeum, ogrody

Dla fascynatów epoki – absolutna konieczność, dla pozostałych – przyjemne, niezobowiązujące muzeum z jednymi z najpiękniejszych wnętrz empirowych.

Oficjalna nazwa, Musée national des châteaux de Malmaison et de Bois-Préau, może być myląca, ponieważ obecnie zwiedza się jedynie pałac Malmaison (drugi pałac, zamknięty dla zwiedzających, znajduje się pobliskim parku miejskim, dawniej należącym do domeny Malmaison). Muzeum urządzone jest na dwóch poziomach pałacyku, zakupionego 21 kwietnia 1799 r. przez Józefinę de Beauharnais, wówczas zaledwie żonę generała Bonaparte. Ulubiona rezydencja późniejszej konsulowej i cesarzowej, pozostała jej własnością po rozwodzie, tam też Józefina zmarła 29 maja 1814 r.

W muzeum znajduje się duża kolekcja oryginalnych mebli pochodzących z urządzenia pałacu za czasów Cesarstwa, uzupełniona meblami z epoki, liczne portrety malarskie i rzeźbiarskie. Dwa piętra urządzone są na wzór apartamentów Napoleona i Józefiny z epoki, zaaranżowano także pokoje służby czy łazienkę. Na parterze m.in. sale recepcyjne, w tym muzyczna, bilardowa, jadalna, biblioteka; na pierwszym piętrze pokoje prywatne i ekspozycja sztuki użytkowej. Na drugim piętrze bardzo często wystawy czasowe.

Dodatkowym atutem są ogrody, zwłaszcza słynny ogród różany Józefiny – warto go zwiedzać zwłaszcza późną wiosną, kiedy oprócz feerii róż można też zobaczyć przepiękne piwonie. W ogrodzie znajduje się „pawilon egipski” z kolekcją (nie tylko egipską, raczej dość eklektyczną), którą stworzył Daniel Iffla, zwany Osiris (1825-1907). To on uratował Malmaison przed ruiną: zakupił pałac na aukcji, odrestaurował go i w roku 1903 podarował państwu francuskiemu. W pobliżu pawilonu – posąg Józefa Bonaparte, brata Napoleona, króla Neapolu i Hiszpanii. Również w ogrodach znajduje się nie zawsze otwarta powozownia, gdzie można zobaczyć m.in. podarowany przez królową Wiktorię Napoleonowi III wóz przerobiony w maju 1821 na karawan na potrzeby pierwszego pogrzebu Napoleona na Św. Helenie. Również w ogrodzie, ale po drugiej stronie od głównego wejścia, znajduje się mały „pawilon letni” – ulubione miejsce pracy Napoleona. Niestety nie zachował się w całkowicie oryginalnym kształcie.

Ponadto w pobliżu, przy uliczce na południe („powyżej”) pałacyku znajduje się pomnik w formie świątynki greckiej poświęcony Prince Impérial (Napoleonowi IV). Nieco „poniżej” pałacu, przy trasie autobusu, Atelier Grognard, zasadniczo poświęcone sztuce współeczesnej, ale i tu zdarzają sięwystawy tematyczne. W samym miasteczku Rueil – na głównym placu w kościele pomniki grobowe Józefiny oraz Hortensji de Beauharnais (na zwiedzanie krypty grobową można się umówić z lokalnym towarzystwem historycznym); w budynku merostwa niewielkie muzeum miejskie, trochę pamiątek z XIX wieku. Co dwa lata w Rueil-Malmaison odbywają się Journées Impériales z imprezami rekonstrukcyjnymi, wystawami, targami książek i mnóstwem innych atrakcji.

Warto przejść się z głównego pałacu do centrum miasteczka przez park, który należał do majątku, a w którym znajduje się posąg Józefiny. Nie jest to długi spacer, a na pewno wygodniejszy niż przejazd autobusem z przesiadkami.

Przy głównej ulicy przelotowej przez Rueil znajduje się trzeci pałacyk Józefiny, Petite Malmaison, gdzie przyjmowała specjalnych gości, obecnie własność prywatna. Pałacyk teoretycznie można zwiedzać, odbywają się tam też koncerty, ale terminy zwiedzania są rzadkie i na dodatek czasem odwoływane w ostatniej chwili, więc na razie nie udało mi się tego dokonać, mimo wielu prób. Bywa otwarty w dni dziedzictwa europejskiego (journées européennes du patrimoine) we wrześniu. Oba pałacyki łączy uliczka, przy której znajduje się „świątynka” z posągiem Prince Impérial, i byłby to duży skrót, ale jest to teren prywatny i jakkolwiek zakazu wejścia nie ma, może się zdarzyć, że któraś z bram będzie zamknięta.

MONNAIE DE PARIS
muzeum

Dla miłośników numizmatyki oraz hardkorowych fanów epoki.

11 Quai de Conti, 75006 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: najbliższa jest stacja Pont Neuf (linia 7), trzeba przejść na drugą stronę Sekwany, zahaczając o Île de la Cité.
Fotografia – tak, bezpłatna. Wyjątkiem są ludzie przy pracy – tych nie wolno fotografować, nie tylko z powodu RODO, ale też żeby ich nie dekoncentrować.
Strona oficjalna

Ciekawe muzeum, pozwalające poznać „od kuchni” różne zagadnienia związane z mennictwem i numizmatyką. Pracownicy mają „dyżury” dla zwiedzajacych, podczas których można ich dopytać o tajniki fachu. Część warsztatów można też podejrzeć przez szybę. Sporo przykładów stempli i wybitych prób monet i medali z epoki napoleońskiej, Restauracji i Monarchii Lipcowej.

MUSÉE D’ART ET D’HISTOIRE DU JUDAÏSME
muzeum

Dla ogólnie zainteresowanych historią, ale z punktu widzenia epoki – dla hardkorowych fanów.

71 Rue du Temple, 75003 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: stacja Rambuteau (linia 11) jest tuż obok, poza tym Arts et Metiers (linie 3 i 11) i Étienne Marcel (linia 4), ale z Châtelet/Les Halles też jest blisko, a tam jedzie prawie wszystko.
Fotografia – tak, bezpłatna.
Strona oficjalna

Ciekawie zaaranżowane muzeum ukazujące historię Żydów w Europie od starożytności po współczesność. Ogromna większość eksponatów w części historycznej pochodzi z XVIII i XIX wieku, więc może być interesująca dla fascynata tego okresu. Dużo poloników, w tym znakomicie wykonane makiety bóżnic z terenów dawnej Rzeczpospolitej. Poza tym mnóstwo przedmiotów kultowych, ubiorów, biżuterii, sztuki użytkowej, książek, dokumentów, rycin i obrazów przedstawiających sceny rodzajowe. Kilka obrazów Marca Chagalla. Sporo o mało znanej historii judaizmu w dziewiętnastowiecznej północnej Afryce (koloniach francuskich). Niewielka salka poświęcona jest emancypacji Żydów we Francji w czasach Wielkiej Rewolucji (i w Austrii w czasach józefińskich) i przede wszystkim Cesarstwa (w tym portrety ważnych rabinów z epoki), rozwojowi architektury synagogalnej w czasach II Cesarstwa, a także prominentnym osobom (tu m.in. piękny portret słynnej aktorki i kochanki Aleksandra Walewskiego, mademoiselle Rachel). Dla fana epoki ciekawy będzie obraz przedstawiający wnętrze klasycystycznej synagogi w Bordeaux i jej architekta (1812). Ciekawa ekspozycja o sprawie Dreyfusa (piękny, nowoczesny pomnik Alfreda Dreyfusa, autorstwa urodzonego w Polsce Louisa Mitelberga, znanego jako Tim, stoi na dziedzińcu muzeum).

MUSÉE DES ARTS DÉCORATIFS
muzeum

Dla ogólnie zainteresowanych modą i sztuką użytkową, ale z punktu widzenia epoki – raczej dla hardkorowych fanów.

107 Rue de Rivoli, 75001 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: jak Luwr, ponieważ muzeum mieści się w jednym z północnych skrzydeł pałacu.
Fotografia – tak, bezpłatna.
Strona oficjalna

Dla każdego miłośnika sztuki użytkowej to muzeum jest absolutną koniecznością na mapie Paryża. Eksponowana jest tu ogromna kolekcja wszystkiego, co podpada pod tę kategorię: mebli, przedmiotów codziennego użytku, przedmiotów luksusowych, strojów. Epoka napoleońska nie jest najmocniej reprezentowana, ale już cały XIX wiek – jak najbardziej. Jeśli więc ktoś nie jest fanem wyłącznym, to może się tu wiele dowiedzieć o zmieniających się modach w długim stuleciu. Najcenniejszym obiektem stricte napoleońskim jest nietypowy tron cesarski. Warto przejść się do galerii biżuterii, gdzie jest między innymi spora kolekcja dzieł René Lalique’a, a jak nie kocham jakoś namiętnie belle époque, tak to są małe arcydzieła.

MUSÉE DES ARTS ET MÉTIERS
muzeum

Dla ogólnie zainteresowanych historią nauki i techniki, ale z punktu widzenia epoki – raczej dla hardkorowych fanów.

60 Rue Réaumur, 75003 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: linia 3 lub 11, stacja Arts et Métiers, tuż obok muzeum
Fotografia: tak, bezpłatna
Strona oficjalna

Fascynujące muzeum nauki i techniki, pokazujące osiągnięcia ludzkiej myśli od nowożytności po czasy najnowsze. Oczywiście ze względu na niewiarygodny rozwój nauki i techniki w XIX wieku, to stulecie jest szczególnie mocno reprezentowane. Można tu obejrzeć sporo autentycznych maszyn i urządzeń (nierzadko zaskakujących tym, jak wcześnie zostały wynalezione), a także trochę ich modeli. Na drugim piętrze znajduje się ekspozycja poświęcona wynalazkom służącym m.in. różnym pomiarom, a także rozwojowi obróbki najróżniejszych materiałów, ponadto rekonstrukcja kilku pracowni naukowych z XVIII wieku, w tym laboratorium Lavoisiera – ze sporą liczbą autentycznych obiektów. Innym sławnym człowiekiem, którego doświadczenia są tu reprezentowane, jest Léon Foucault – w przylegającym do muzeum dawnym kościele znajduje się rekonstrukcja wahadła z 1851, dzięki któremu ten domorosły wynalazca i uczony udowodnił ruch obrotowy Ziemi. Na pierwszym piętrze – ekspozycje poświęcone energii, komunikacji, budownictwu, a także dziewiętnastowiecznym i wczesno dwudziestowiecznym automatom. Na parterze – wahadło Foucaulta, fotografia, transport. Nad wielką, starą klatką schodową unosi się samolot „numer 3”, skonstruowany w 1897 roku przez Clémenta Adera. Najbardziej stricte napoleońskim obiektem w muzeum jest model okrętu „Le Roi de Rome” z 1812 roku, nazwanego tak na cześć następcy cesarskiego tronu. Warto zwrócić uwagę na rzeźbę dziobową, przedstawiającą cesarza. Jedną z ważniejszych atrakcji jest też arcydzieło sztuki szklarskiej – naturalnej wielkości lew z wężem, sprawiający wrażenie wypchanego zwierzęcia. W szkle oddano miękką fakturę futra i grzywy, a nawet muchę na nodze zwierzęcia. Ułamany ząb węża w największym stopniu zdradza materiał, z jakiego wykonano rzeźbę. W kolekcji znajduje się też sporo ozdobnych zegarów z początku XIX wieku.

MUSÉE CARNAVALET i pobliskie muzea (Le Marais)
muzeum

Dla ogólnie zainteresowanych historią, ale z punktu widzenia epoki – drugoplanowe. Rewolucja, I Cesarstwo, Restauracja, II Cesarstwo.

Carnavalet: 16 Rue des Francs Bourgeois, 75003 Paris
Cognacq-Jay: 8 Rue Elzevir, 75003 Paris
Musée des Archives Nationales: 60 Rue des Francs Bourgeois, 75003 Paris
Dom Victora Hugo: 6 Place des Vosges, 75004 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: linia 1 (stacja Saint-Paul lub Bastille) albo 8 (stacja Chemin Vert), dalej trzeba trochę pokluczyć uliczkami Le Marais.
Fotografia – 3 x tak, bezpłatna (podobnie jak wstęp).
Strona oficjalna – Carnavalet
Strona oficjalna – Cognacq-Jay
Strona oficjalna – Maison Victor Hugo

Muzeum historii Paryża z dużą sekcją poświęconą Wielkiej Rewolucji, a następnie kolejnym okresom historii Francji w XIX wieku: Konsulatowi i I Cesarstwu, Restauracji, Monarchii Lipcowej, II Republice i II Cesarstwu, III Republice. Muzeum bardzo bogate i bardzo ciekawe, a za pierwszą wizytą wręcz przytłaczające bogactwem eksponatów. Jest tu wszystko: malarstwo (raczej drugoligowe, ale historycznie interesujące; ze znanych portretów z epoki – Juliette Récamier pędzla Gérarda, nie tak sławna jak ta Davida, ale wdzięczna), drobna plastyka, sztuka użytkowa, meble, drobiazgi, które trudno zaklasyfikować (np. stare reklamy), pamiątki osobiste – czego dusza zapragnie. Sporo na temat przebudowy Paryża w połowie XIX w. przez barona Hausmanna. Do ważniejszych zabytków należy kołyska syna Napoleona III i cesarzowej Eugenii.

Dwie ulice dalej, nadal w dzielnicy Le Marais (dawnej siedzibie bogatej arystokracji, ciekawej ze względu na starą zabudowę), znajduje się interesujące muzeum poświęcone XVIII wiekowi (wstęp też bezpłatny), Musée Cognacq-Jay. Duży i zbiór portretów, miniatur, mebli, sztuki użytkowej z czasów tuż przedrewolucyjnych.

Jeszcze dalej na zachód, na skraju Le Marais, w pięknym hôtel de Soubise mieści się muzeum archiwów narodowych (Musée des Archives nationales), gdzie można obejrzeć oryginały i faksimilia najważniejszych dokumentów z historii Francji, a także przedmioty związane z biurokracją i archiwizacją – tu głównie z XVIII i XIX wieku. Warte uwagi są też same wnętrza pałacowe, głównie z końca XVIII wieku. Często wystawy czasowe.

W drugą stronę od Carnavalet, w południowo-wschodnim narożniku Place des Vosges, nieco ukryte pod arkadami, znajduje się z kolei muzeum-dom Victora Hugo, pisarza, wielbiciela pierwszego i wroga drugiego cesarstwa. Sporo pamiątek po pisarzu, portretów, rękopisów, odtworzone wnętrza jego paryskiego domu i domu na wyspie Jersey. Stamtąd już tylko parę kroków dzieli nas od Placu Bastylii, na którym, oczywiście, nic z dawnej twierdzy się nie zachowało. Kolumna na jego środku, zwana Colonne de Juillet, wzniesiona w latach 1835-40, upamiętnia rewolucję lipcową 1830 roku i ostateczne obalenie Burbonów.

MUSÉE DE LA LÉGION D’HONNEUR
muzeum

Dla fanów epoki – wysoko na liście, poza tym dużo ładnych błyskotek i trochę pięknej sztuki użytkowej, więc ma szanse nie znudzić całkowicie szerszej publiczności.

2 Rue de la Légion d’Honneur, 75007 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: linia 12 (stacja Solférino lub Assemblée Nationale ) lub RER (linia C, żółta; stacja Gare du Musée d’Orsay). RER ma stację znacznie bliżej niż metro, bo pod samym muzeum, ale niekoniecznie oznacza to, że kombinowanie przejazdu metrem i RER będzie opłacalne czasowo).
Fotografia – tak, bezpłatna (podobnie jak wstęp).
Strona oficjalna

Na liście paryskich muzeów jeden z ważniejszych punktów dla prawdziwego fana epoki. Pełna nazwa muzeum, mieszczącego się przy głównej siedzibie kapituły Legii Honorowej i miejsca, gdzie ten ustanowiony w 1804 roku order jest wręczany, to Musée National de la Légion d’Honneur & des Ordres de Chevalerie i rzeczywiście, na piętrze znajdziemy bardzo ciekawą, bogatą ekspozycję poświęconą najważniejszym odznaczeniom narodowym na świecie. Cały parter a także spora część przyziemia i piętra drugiego poświęcone są napoleońskiemu kontekstowi orderu. Niemniej zbiory muzeum to nie tylko odznaczenia czy przedmioty i dokumenty z nimi związane, ale także sporo portretów, obrazów, miniatur, a także sztuki użytkowej, militariów i strojów z epoki. W holu dwa popiersia Napoleona – jako Konsula i jako Cesarza. Muzeum nie jest bardzo duże, a wstęp jest darmowy (tyle że godziny nietypowe i niezbyt długie), można więc połączyć wizytę z Orsay – zwłaszcza jeśli nie jest się fanem impresjonizmu i nie zamierza się poświęcić jego kontemplacji całego dnia 😉

Sam budynek Grande chancellerie można zazwyczaj zwiedzać podczas Dni Dziedzictwa Europejskiego (Journées européennes du Patrimoine) pod koniec września – i warto, ponieważ znajduje się tam mnóstwo ciekawych pamiątek związanych z ustanowieniem orderu, jego wielkimi mistrzami i sławnymi kawalerami, no a poza tym są to wspaniałe wnętrza z dziewiętnastowiecznym wystrojem.

MUSÉE DE LA MARINE
muzeum [tymczasowo zamknięte]

Dla fanów epoki – dość ciekawe, dla zainteresowanych militariami, marynistyką, historią – ciekawe.

Palais de Chaillot, 17 place du Trocadéro, 75116 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: linie 6 i 9 (stacja Trocadéro)
Fotografia – tak, bezpłatna.
Strona oficjalna
Uwaga: muzeum zamknięte na czas remontu i rearanżacji. Posiada oddziały w Brest, Port Louis, Rochefort i Tulonie

Bardzo ciekawe muzeum morskie, prezentujące historię marynarki francuskiej głównie od XVII/XVIII wieku po współczesność. Najdziwaczniejszym eksponatem stricte napoleońskim jest gigantyczna figura dziobowa przedstawiająca Napoleona jako cesarza rzymskiego. Poza tym barka Napoleona i Marii Luizy, pamiątki po księciu de Joinville i retour des cendres w 1840 roku (w tym makieta okrętu La Belle Poule), dużo innych makiet okrętów, malarstwo marynistyczne.

MUSÉE MARMOTTAN MONET
Biblioteka Paul Marmottan
muzeum, czytelnia, wystawy czasowe

Dla fanów epoki – zdecydowanie warto, jeśli ma się czas.

2 Rue Louis Boilly, 75016 Paris (muzeum)
7 Place Denfert Rochereau, 92100 Boulogne-Billancourt (biblioteka)
region Île-de-France, Paryż / departament Hauts-de-Seine
Metro (muzeum): linia 9 (stacja La Muette lub Ranelagh), potem krótki spacer. Stacje kolejki RER (linia C, żółta: Boulainvilliers lub Avenue Henri Martin) są nieco dalej.
Metro (biblioteka): linia 10 (stacja Boulogne-Jean Jaurès), skąd można dojść piechotą (niedaleko) albo podjechać dwa przystanki autobusem nr 52.
Fotografia – muzeum nie, biblioteka tak.
Strona oficjalna

Nazwa nie myli – główną atrakcją turystyczną muzeum jest kolekcja malarstwa impresjonistów, zwłaszcza Claude’a Moneta (w tym „Impresja wschód słońca” i jedna z wersji „Katedry w Rouen”). To wszystko znajduje się w podziemiu, podczas gdy główne piętra willi poświęcone są neoklasycyzmowi i epoce napoleońskiej – jednej z największych pasji fundatora muzeum, historyka sztuki i kolekcjonera z przełomu XIX i XX wieku, Paula Marmottana.

W kilku pomieszczeniach na piętrze można obejrzeć liczne portrety i miniatury, m.in. z osobami z rodziny cesarskiej, kilka popiersi, znany obraz przedstawiający Murata podczas oblężenia Capri, meble z epoki, sztukę użytkową. Na parterze zazwyczaj organizowane są wystawy czasowe, także napoleońskie.

Z muzeum i donacją Paula Marmottana związana jest też biblioteka (Bibliothèque Paul-Marmottan), znajdująca się w Boulogne-Billancourt (formalnie osobna miejscowość, w praktyce „wielki Paryż”), poniekąd na drugim końcu Lasku Bulońskiego. Znajdująca się na piętrze czytelnia jest mekką badaczy epoki napoleońskiej, zwłaszcza sztuki tego okresu, a na parterze bardzo często organizowane są znakomite wystawy czasowe, zazwyczaj poświęcone epoce albo tematom pokrewnym. Przy okazji można zobaczyć niewielką kolekcję plakatów filmowych, muzealnych i reklam o tematyce napoleońskiej, rozwieszonych głównie na klatce schodowej. W holu popiersia Napoleona i Józefiny.

Zarówno muzeum, jak i biblioteka stanowią dobre punkty startowe do przechadzki po Lasku Bulońskim, gdzie można zobaczyć sporo pozostałości po małej architekturze z czasów Drugiego Cesarstwa, a także zwiedzić np. pałacyk Bagatelle, należący niegdyś do Marii Antoniny. Warto jednak pamiętać, że park jest ogromny i żeby naprawdę się nim nacieszyć, warto tam pojechać na cały dzień.

MUSÉE D’ORSAY
muzeum

Zdecydowanie warto, choć przy braku czasu i nastawieniu na zwiedzanie stricte „napoleońskie” – na dalszym miejscu.

1 Rue de la Légion d’Honneur, 75007 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: jak Musée de la Légion d’Honneur, które znajduje się dokładnie naprzeciwko wejścia do Orsay
Bilety warto kupować online, ponieważ kolejki bywają ogromne, zwłaszcza w sezonie. Raz w tygodniu, w czwartki, nocturne, czyli znacznie dłuższe godziny otwarcia.
Fotografia – tak, bezpłatna, również na części wystaw czasowych.
Strona oficjalna

Jedno z najsłynniejszych muzeów paryskich ze względu na ogromną kolekcję malarstwa z drugiej połowy XIX wieku (w tym niezmiennie modni impresjoniści i postimpresjoniści), a także aranżację wnętrza dworca kolejowego z zachowaniem wielu elementów jego architektury i wystroju z belle époque (dworzec zbudowano w 1900 roku). Dla zainteresowanych sztuką drugiej połowy XIX w. poziom atrakcyjności jest wysoki, ale realnych napoleoników nie ma tu wiele i są w większości związane z II Cesarstwem.

Te, które są, zasługują jednak na uwagę, bo jest wśród nich np. znakomity portret księcia Napoléona-Jérôme’a Bonapartego (Plon-Plona), bratanka Napoleona I i kuzyna Napoleona III, ważnej postaci okresu II Cesarstwa; portret z roku 1860 jest pędzla Hyppolite Flandrina. Uderzające jest podobieństwo – słynne – do cesarskiego stryja. Także znany obraz Édouarda Detaille’a „Le Rêve”, ewokujący epopeję napoleońską po wojnie francusko-pruskiej. Ponadto kilka projektów rzeźb upamiętniających Napoleona, a niekiedy (bo ekspozycja jest zmienna, jeśli chodzi o dzieła pomniejsze) także portrety innych osób z rodziny cesarskiej (m.in. rzeźbiarskie, dłuta Jeana-Baptiste’a Carpeaux, jednego z najważniejszych artystów okresu II Cesarstwa). Kilka bardzo znanych obrazów Ingresa, trochę ciekawej sztuki użytkowej, a także nieco malarstwa historycznego i orientalistów z drugiej połowy XIX w.

MUSÉE DE LA PRÉFECTURE DE POLICE
muzeum

Raczej dla hardkorowych fanów oraz miłośników kryminałów i historii policji

4 Rue de la Montagne Sainte Geneviève, 75005 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: linia 10, stacja Maubert-Mutualité
Fotografia – tak, bezpłatna (podobnie jak wstęp).
Strona oficjalna

Muzeum zorganizowane w 1909 roku, żeby pokazać historię i pracę paryskiej policji. A że powołanie prefektury policji to rok 1800, związki z interesującą nas epoką są oczywiste. Niemniej muzeum prezentuje również artefakty i dokumenty wcześniejsze, sięgające XVII wieku i pierwszych prób zorganizowanego zapewniania spokoju w mieście. Najwięcej miejsca na ekspozycji zajmują jednak czasy rewolucyjne i następnie XIX wiek. Dużo obwieszczeń policyjnych z czasów I Cesarstwa, m.in. informujących o narodzinach Króla Rzymu czy też o tym, że „w Paryżu panuje absolutny spokój” po zamachu gen. Maleta. Można też obejrzeć prawdziwą gilotynę, a także rekonstrukcję „maszyny infernalnej” Fieschiego z zamachu na Ludwika Filipa w 1835 roku. (Jeśli ktoś jest natomiast ciekawy, jak wyglądały bomby użyte w zamachu Orsiniego na Napoleona III, powinien udać się do muzeum Carnavalet). Portrety sławnych policjantów i prefektów policji, poczynając od Savary’ego, a w salach poświęconych drugiej połowie XIX wieku – także sporo o narodzinach nowoczesnych metod policyjnych.

MUSÉE DE LA VIE ROMANTIQUE
muzeum

Jak masz mało czasu i nastawiasz się na napoleonica – raczej dalsze miejsce.

16 Rue Chaptal, 75009 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: linia 2 (stacja Blanche albo Pigalle) lub 12 (stacja Saint-Georges), nieco dalej.
Fotografia w muzeum – tak, bezpłatna.
Strona oficjalna

Dla hardkorowych napoleonistów do pominięcia, ale dla wielbicieli romantyzmu, a zwłaszcza George Sand – konieczność. Nieduże muzeum w piętrowej willi, mnóstwo dość chaotycznie wyeksponowanych pamiątek po Madame Sand i jej rodzinie, poza tym sporo malarstwa oraz przedmiotów związanych z innymi postaciami życia artystyczno-towarzyskiego Paryża w połowie XIX wieku. W dwóch pawilonach bardzo często ciekawe wystawy czasowe. Poza tym w ogrodzie bardzo miła kafejka, dobre miejsce na odpoczynek podczas zwiedzania.

Jeśli ktoś ma dużo czasu, warto przejść się po okolicy, bo ta dzielnica była zamieszkana w połowie XIX w. przez artystów – niekoniecznie tych przymierających głodem, jak uczą nas stereotypowe wyobrażenia. Cały trójkąt zawierający się między rue Blanche, rue Notre Dame de Lorette i rue de Châteaudun (wyznaczony plus minus stacjami metra Blanche, Trinité – d’Estienne d’Orves i Le Peletier), to dzielnica znana jako Nouvelle Athènes (Nowe Ateny), wymyślona przez restauracyjnego szefa podatków Augustina Lapeyrière’a i zaprojektowana w stylu specyficznego postklasycznego neoklasycyzmu przez architekta Auguste’a Constantina, której budowa rozpoczęła się w latach 1819-20. Przy rue des Martyrs 11 mieszkał i tworzył jeden z najważniejszych twórców legendy napoleońskiej w sztuce, Horace Vernet, a w dzielnicy pomieszkiwali liczni twórcy z generacji romantyków, m.in. malarze Eugène Delacroix, Théodore Géricault, Eugène Isabey (syn Jeana-Baptiste’a, portrecisty I Cesarstwa), pisarze Aleksander Dumas, Victor Hugo, George Sand, Pierre-Jean de Béranger, a także ulubieni aktorzy Napoleona: François-Joseph Talma i Mademoiselle Mars, by wymienić tylko tych mocno związanych z naszą tematyką. A także Fryderyk Chopin.

PÈRE-LACHAISE
cmentarz

16 Rue du Repos, 75020 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: linia 2 i 3 (stacje Père-Lachaise, Philippe Auguste, Gambetta, Alexandre Dumas) – na cmentarz prowadzi pięć wejść z różnych stron, nie trzeba kierować się pod podany wyżej adres.
Fotografia – tak, bezpłatna
Strona nie wiem, czy oficjalna, ale dobra

Najsłynniejszy paryski cmentarz, otwarty w 1804 roku w ramach napoleońskiej reformy cmentarzy, zaprojektowany jako park funeralny w ogrodzie w stylu angielskim. Cmentarz jest ogromy (44 hektary) i rzeczywiście parkowy. Pochowano tu mnóstwo sławnych ludzi (najlepiej w jednym z okolicznych kiosków zaopatrzyć się w plan za parę euro, bo bardzo ułatwia to orientację). Z punktu widzenia tego bloga najważniejsza jest „dzielnica/wzgórze marszałków” (quartier/colline des maréchaux), gdzie pochowani są liczni marszałkowie i oficerowie napoleońscy, ale także np. twórca telegrafu optycznego Claude Chappe, aktor François-Joseph Talma, naukowcy, artyści i kompozytorzy z epoki. Najwięcej „epokowych” postaci leży w kwaterach (divisions) 23, 28, 29, 30, 37, 38, ale i w innych. Niedaleko wejścia najbliższego stacji metra Père-Lachaise znajduje się grób Aleksandra Walewskiego, syna Napoleona i Marii Walewskiej, ministra Napoleona III. Jednym z najpopularniejszych grobów na Père-Lachaise jest ten Victora Noira, dziennikarza (a raczej pomniejszego pracownika gazety) zastrzelonego w styczniu 1870 roku przez księcia Pierre’a Bonapartego – ta sprawa została wykorzystana przez radykalnych republikanów do wystąpień przeciwko II Cesarstwu, ale to sprawa na osobą notkę. Popularność tego grobu łączy się jednak obecnie nie z zapomnianą raczej postacią Noira, ale z legendą, jakoby dotknięcie rzeźby nagrobnej przynosiło powodzenie erotyczne oraz zwiększało płodność (nie pytajcie).

Wybiórcza lista osób związanych z szeroko pojętą tematyką tego bloga, pochowanych na Père-Lachaise:
wojskowi (trochę więcej zdjęć tutaj): Davout, Foy, Lefebvre, Masséna, Ney, Kellermann, Sérurier, Suchet, Gourgaud
politycy: Barras, Sieyès, Cambacéres, Aleksander Walewski, Morny
uczeni i lekarze: Cuvier, Champollion, Gay-Lussac, Chappe, Larrey
szeroko pojęty świat sztuki: Percier, Fontaine, Bosio, David d’Angers, David, Isabey, Ingres, Géricault, Girodet, Gros, Cherubini, Méhul, Gossec, Talma, mademoiselle Mars, mademoiselle George, Vivant Denon, Chopin, Delacroix, Visconti, Pradier, Sarah Bernhardt
inne znane persony, które trudniej zakwalifikować: madame Lenormand, Pauline Fourès, Eléonore de la Plaigne Geoffroy de Saint-Hilaire, de Lesseps, Hausmann, la Castiglione, Victor Noir
Murat nie jest pochowany w Paryżu, ale grób rodzinny jest jego cenotafem.

PETIT PALAIS
muzeum

Jak masz mało czasu i nastawiasz się na napoleonica – zdecydowanie dalsze miejsce.

Avenue Winston Churchill, 75008 Paris
region Île-de-France, Paryż
Metro: linia 1 lub 13 (stacja Champs Élysées Clemenceau), ewentualnie RER (linia C, żółta, stacja Invalides) – trzeba przejść przez most.
Fotografia – tak, bezpłatna (podobnie jak stała ekspozycja).
Strona oficjalna

Petit Palais wraz ze stojącym naprzeciwko Grand Palais (wyłącznie wystawy czasowe) to zabytki architektury „szkło i metal” z drugiej połowy XIX wieku. Takie budynki stawiano już za II Cesarstwa, ale te konkretne pochodzą z lat 1897 (Grand Palais) i 1900 – Petit Palais został zbudowany z okazji Wystawy Światowej. Obecnie mieści się w nim Muzeum Sztuk Pięknych Miasta Paryża (Musée des Beaux-Arts de la ville de Paris), obejmujące kolekcje od starożytności po schyłek wieku XIX. Sporo prawie nieobecnego w innych muzeach paryskich malarstwa w stylu trubadurów (w tym nieklasycyzujący Ingres), poza tym obrazy ilustrujące historię Francji i zwłaszcza Paryża w burzliwym XIX wieku, sztuka użytkowa (dużo ładnego art nouveau i art deco). W jednej z ostatnich sal apoteoza Napoleona pędzla Ingresa z czasów II Cesarstwa (konkretnie szkic do niezrealizowanego plafonu). W ostatniej sali wielki portret Sary Bernhardt, który wspominam ze względu na rolę aktorki w „Orlątku” Rostanda.

W Petit Palais zazwyczaj odbywa się kilka wystaw czasowych na raz, często trafiają się związane z XVIII i XIX wiekiem.

PICPUS
cmentarz

Dla zainteresowanych Wielką Rewolucją – bardzo ważny

Rue de Picpus, 75012
region Île-de-France, Paryż
Metro: linia 6 (stacja Picpus lub Bel Air)
Strona informacyjna

Cmentarz Picpus został utworzony w roku 1794 w ogrodzie dawnego klasztoru augustianek w celu grzebania tam ofiar rewolucyjnego terroru i jest jednym z dwóch prywatnych cmentarzy, które zachowały się w Paryżu. Pod koniec XVIII w. był z kolei jednym z czterech, na których grzebano straconych na gilotynie. Picpus służył jako taki właśnie cmentarz od 14 czerwca 1794, kiedy to gilotynę przeniesiono z placu Bastylii na plac du Trône renversé („przewróconego tronu”, obecnie place de l’Île-de-la-Réunion). W ogrodach klasztornych wykopano dwa zbiorowe groby, które w apogeum terroru przyjmowały ponad pięćdziesiąt ciał dziennie. W sumie na Picpus w ciągu miesiąca od założenia cmentarza po przewrót termidoriański pochowano ok. 1300 osób. Nie spoczywają tu jednak szczątki Robespierre’a i jego towarzyszy obalonych w lipcu 1794 – ci zostali pochowani na nieistniejącym już cmentarzu des Errancis (na pograniczu dzisiejszych dzielnic Monceau i Courcelles), podobnie jak np. straceni w kwietniu 1794 dantoniści. Ich szczątki przeniesiono do katakumb (osobny wpis), gdzie są nieidentyfikowalne. Jedną z najbardziej znanych ofiar terroru pochowanych na Picpus jest poeta André Chénier.

W roku 1795 teren cmentarza został sprzedany, a w 1796 potajemnie nabyła go księżna Amelia Hohenzollern-Sigmaringen, urodzona von Salm-Kyrbourg, której brat poniósł śmierć na gilotynie i został pochowany w jednym ze zbiorowych grobów. W 1802 cmentarz i pobliski teren został z kolei wykupiony przez kilka rodzin, których członkowie tam spoczywali – to one miały następnie wyłączne prawo do pochówków. Z tego powodu na cmentarzu Picpus spoczywa bohater rewolucji amerykańskiej i francuskiej, Gilbert du Motier, markiz de la Fayette wraz z małżonką – kilka osób z jej rodziny (de Noailles) było wcześniej pochowane w grobach zbiorowych. Jedną z najpóźniejszych znanych osób pochowanych na Picpus jest historyk (m.in. epoki napoleońskiej) Georges Lenotre, którego przodkiem ze strony matki był słynny ogrodnik Ludwika XIV, André Le Nôtre, a zatem zapewne ktoś z rodziny również poniósł śmierć w ostatnich miesiącach terroru. W kościele znajduje się pełna lista pochowanych w zbiorowych grobach.

Uwaga praktyczna: na cmentarz wchodzi się przez kościół (chapelle Notre Dame de la Paix) położony przy rue de Picpus, co może nie być oczywiste. Sam cmentarz jest ukryty między budynkami, więc trudno go wypatrzeć.

SAINT-CLOUD
park, muzea

Muzea raczej dla hardkorowych fanów epoki, ale ogólnie ciekawe.

Avenue de la Grille d’Honneur, 92210 Saint-Cloud (Musée historique du domaine national de Saint-Cloud)
region Île-de-France, departament Hauts-de-Seine
Dojazd: metro (linia 10, stacja Boulogne–Pont de Saint-Cloud), stamtąd spacer przez most na drugi brzeg Sekwany, ale niezbyt przyjemny, bo po bardzo ruchliwej ulicy, więc lepiej podjechać autobusem (wszystkie jadące z przystanku przy stacji metra w kierunku zachodnim) i wysiąść zaraz za mostem. Pociągiem podmiejskim Transilien do stacji Saint-Cloud (linie L i U, np. z La Défense – Grande Arche, dokąd można dojechać metrem nr 1 lub RER A) i wtedy spacer w dół wzgórza do parku. Po północnej stronie parku znajduje się spory parking.
Fotografia w muzeum – tak, bezpłatna.
Strona oficjalna Musée historique
Strona oficjalne Musée des Avelines
Archiwalne zdjęcia pałacu z ok. 1868 (Pierre-Ambroise Richebourg)

Saint-Cloud było jedną z najważniejszych rezydencji najpierw królewskich, a następnie rządowych za Konsulatu i Cesarstwa – to tam np. miał miejsce zamach stanu 18 brumaire’a roku VIII (9 listopada 1799). Niestety z pałacu nie został ani kamień, ponieważ po zniszczeniach w czasie wojny francusko-pruskiej (1870-71) popadał w ruinę i w końcu został rozebrany. (Obecnie mówi się o ewentualnej odbudowie). Można natomiast zwiedzać bardzo efektowny – i ogromny! – park, a w nim pozostałości dawnej małej architektury.

Historię pałacu i całej domeny doskonale dokumentuje niewielkie muzeum, w którym największa część poświęcona jest okresowi od I do II Cesarstwa. Można tu zobaczyć ryciny pokazujące różne etapy przebudowy pałacu, dokładną makietę, ocalone rzeźby z dekoracji architektonicznej, meble, portrety, a także np. komplet porcelany pokazujący fascynację koleją żelazną.

W samym miasteczku Saint-Cloud, niedaleko stacji kolejowej, w pięknej willi z przełomu XIX i XX wieku znajduje się malutkie Musée des Avelines. Stała ekspozycja obejmuje sporą salę, w której można zapoznać się z historią porcelany wytwarzanej w Saint-Cloud, a także okoliczną historią. Podobnie jak w muzeum domeny znajdziemy tu ocalałe fragmenty pałacu i obrazy dokumentujące historię Saint-Cloud, trochę mebli, a także dużą i bardzo ładną makietę pałacu. Wśród portretów – dwa popiersia Charlesa Gounoda, kompozytora z okresu II Cesarstwa, portret Aleksandra Dumasa syna (autora m.in. „Damy kameliowej”), a ponadto przypominająca stanem zachowania rzeźbę antyczną głowa Napoleona w wieńcu cesarza rzymskiego, pochodząca z ruin pałacu. Plakietka z XIX wieku błędnie przypisuje ją Canovie. Ponadto biskwitowe portrety z czasów Restauracji oraz takaż kopia słynnej rzeźby Carpeaux, przedstawiającej Prince Impérial, syna Napoleona III, z ulubionym psem Nero.

W muzeum często odbywają się wystawy związane z obecnością rodziny cesarskiej w Saint-Cloud. Pałac był bardzo ważny za I i II Cesarstwa, ale w miasteczku urodziła się ponadto księżniczka Maria Bonaparte, prawnuczka Lucjana, uczennica Freuda i pionierka mówienia otwarcie o seksualności kobiet. Więcej o tej fascynującej kobiecie tutaj.

Więcej o pałacu Saint Cloud w notce blogowej

SAINT-GERMAIN-EN-LAYE: Château de Monte-Cristo
muzeum, ogrody

Dla ogólnych fanów epoki raczej dalsze miejsce, ale dla wielbicieli powieści Dumasa – wycieczka obowiązkowa.

Chemin du Haut des Ormes, 78560 le Port-Marly
Dojazd z Paryża: RER (linia A, czerwona) do Saint-Germain-en-Laye, następnie autobusem nr 10 dość daleko – kiedy autobus zjedzie z szerokiej dwupasmowej ulicy i zacznie jechać mocno pod górę avenue Kennedy, należy wypatrywać przystanku Les lampes (po prawej) albo strzałek na Monte Cristo (po lewej). Koleją Transilien (SNCF) do stacji Marly-le-Roi i tym samym autobusem nr 10. Ten sam przystanek, tylko w drugą stronę i przed ścieżką wiodącą do Monte Cristo. Dalej kilkuminutowy spacer przez lasek. Przy muzeum parking dla samochodów.
Fotografia – tak, bezpłatna.
Strona oficjalna

Posiadłość i willa zbudowana przez pisarza w 1846 roku, w ogrodzie kilka miejsc nazwanych od słynnych powieści. Przyjemne miejsce na całodniową wycieczkę z Paryża. W neorenesansowej willi – muzeum Dumasa, portrety malarskie, fotografie, mnóstwo pamiątek z epoki, dokumentów, trochę strojów, duża dokumentacja jego działalności teatralnej, rękopisy, a także trochę mebli i wystroju w stylu z czasów pisarza, m.in. salon mauretański. No i miejsce, w którym przez dwa lata mieszkał autor „Trzech muszkieterów” i „Hrabiego Monte-Christo”, a poza tym syn rewolucyjnego generała i wielbiciel Cesarstwa. Wśród budynków w ogrodzie między innymi neogotycki Château de Monte-Cristo, od którego posiadłość wzięła imię. Było to ulubione miejsce Dumasa do pisania. Niestety długi zmusiły pisarza do sprzedaży posiadłości po zaledwie dwóch latach użytkowania, potem popadała ona w ruinę, ale pod koniec wieku została odrestaurowana przez bogatego przedsiębiorcę, który ją zakupił. W latach sześćdziesiątych XX wieku omal nie została zniszczona w związku z planami deweloperskimi, ale dzięki wysiłkom komitetu Towarzystwa Przyjaciół Aleksandra Dumasa wykupiono teren i przekazano go państwu francuskiemu jako muzeum.

SCEAUX
muzeum, park

Miejsce warte odwiedzenia, ale dla fanów epoki – raczej hardkorowych

Domaine départemental de Sceaux, Château de Sceaux, 92330 Sceaux
region Île-de-France, departament Hauts-de-Seine
Główne wejście od Avenue Le Notre po wschodniej stronie parku
Dojazd z Paryża: kolejką RER (linia B, niebieska) do stacji Parc de Sceaux lub Sceaux (nieco dłuższy spacer przez miasteczko), w zależności od stacji docelowej pociągu.
Fotografia – tak, bezpłatna
Strona oficjalna

Jeden z najładniejszych podparyskich parków z kilkoma pięknymi osiemnastowiecznymi budynkami. W głównym château znajduje się muzeum departamentalne, a w nim trochę mebli z epoki Cesarstwa, Restauracji i Monarchii Lipcowej, malarstwo dziewiętnastowieczne, sztuka użytkowa. Na medalionach nad główną klatką schodową – portrety Napoleona I i III.

Sceaux znajduje się niedaleko Chatenay-Malabry, można więc połączyć wizytę ze zwiedzaniem posiadłości Chateaubrianda (zob. niżej „Valée des Loups”) – przy odpowiedniej pogodzie i kondycji da się przejść pieszo, a jeszcze łatwiej – przejechać rowerem, jest też połączenie autobusowe.

SÈVRES – Manufacture et Musée Nationaux
muzeum

Top dla miłośników sztuki użytkowej, zwłaszcza porcelany, z punktu widzenia epoki – raczej dla hardkorowych fanów.

2 Place de la Manufacture, 92310 Sèvres
region Île-de-France, departament Hauts-de-Seine
Dojazd: najwygodniej pociągiem (Transilien L z Gare Saint-Lazare) do stacji Puteaux, a stamtąd sześć przystanków tramwajem T2 (odjeżdża z sąsiedniego peronu) do przystanku Musée de Sèvres; w ten sam tramwaj można się też przesiąść z kolejki RER (linia C, żółta, w kierunku Versailles Rive Gauche/Château, na stacji Issy Val de Seine). Tramwaj zatrzymuje się dosłownie naprzeciwko muzeum, można przejść mostkiem nad wielopasmową ruchliwą ulicą lub poczekać na zielone światło, żeby nie chodzić po schodach. Można też dojechać metrem nr 9 do ostatniej stacji, Pont de Sèvres i przejść przez most (nie polecam) lub przejechać autobusem. Przy ładnej pogodzie można też dojść do muzeum przez park Saint-Cloud, ponieważ znajduje się ono na jego obrzeżu.
Fotografia: tak, bezpłatna.
Strona oficjalna

Bardzo bogate muzeum, prezentujące historię różnych rodzajów ceramiki od najwcześniejszych czasów po dzień dzisiejszy. Muzeum znajduje się przy sławnej manufakturze porcelany, założonej w 1740 roku w Vincennes, a następnie przeniesionej na drugą stronę Paryża, do miejscowości Sèvres. Manufakturę czasem też można zwiedzać – z przewodnikiem. W obrębie stałej ekspozycji, na pierwszym piętrze, znajduje się sporo bardzo pięknych porcelanowych artefaktów z czasów Konsulatu, Cesarstwa oraz kolejnych okresów historycznych XIX wieku. Niemniej jak na to, jak ogromną rolę manufaktura w Sèvres odgrywała w czasach zarówno pierwszego jak i drugiego Cesarstwa, epoki te są tu reprezentowane słabo – powodem jest nastawienie muzeum nie na produkcję samej manufaktury, ale prezentację historii i różnych technik i odmian ceramiki. Gros kolekcji (cały parter) stanowią zabytki sprzed XVIII wieku, a także zbiór przykładów ceramiki z różnych regionów Francji (spora część pierwszego piętra). Tu w gablocie z wyrobami lotaryńskimi kilka talerzy z napoleońską tematyką dekoracji. W środkowej sali na piętrze znajdują się głównie dziewiętnasto- i dwudziestowieczne ogromne wazy, chluba manufaktury. Wśród nich (ale widziałam ją na wystawie czasowej, więc nie wiem, czy normalnie jest na stałej ekspozycji) piękna waza z dekoracją przedstawiającą triumfalne przybycie wielkich zabytków sztuki antycznej do Paryża.

VALLÉE-AUX-LOUPS
wnętrza, muzeum, park

Piękny pałacyk, dla fanów epoki bardzo ważny, miłośnikom ogrodów oraz historycznych wnętrz też się raczej spodoba

87 Rue de Chateaubriand, 92290 Châtenay-Malabry
region Île-de-France, departament Hauts-de-Seine
Dojazd z Paryża: kolejką RER (linia B, niebieska) do stacji Robinson, potem pieszo (dość daleko) albo autobusem 194, 294 (przystanek Marc Sangnier) lub specjalną linią Paladin 11, przystanek Arboretum–Maison de Chateaubriand. Wszystkie autobusy kursują dość rzadko. Parkingi dla samochodów znajdują się w odległości ok. 10 i 20 minut spacerem od willi (dalszy – droga przez arboretum). Wszystkie sposoby dojazdu wymagają nieco spaceru przez park.
Fotografia – tak, bezpłatna.
Strona oficjalna

Jedna z najładniejszych podparyskich wycieczek: wspaniały park i arboretum z rzadkimi gatunkami drzew, a pośrodku tego wszystkiego willa, która w latach 1807-1818 należała do pisarza François-René de Chateaubrianda, jednego z najważniejszych rojalistycznych oponentów Napoleona w czasie jego rządów, a zarazem następnie – dzięki „Pamiętnikom zza grobu” – jednego z głównych autorów legendy napoleońskiej. W swojej epoce uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy między innymi za styl, dziś raczej tymże stylem zniechęca, ale sam Napoleon bardzo wysoko go cenił i obdarzał zaszczytami. Niemniej ze względu na ostrą krytyke cesarstwa w 1807 roku Chateaubriand dostał nakaz mieszkania w odległości co najmniej piętnastu kilometrów od Paryża, w związku z czym zakupił posiadłość w ówczesnym Val d’Aulnay, dziś dzielnicy Châtenay-Malabry. Za wyczekanej Restauracji popadł jednak w długi i posiadłość musiał sprzedać.

Dziś w willi mieści się muzeum pisarza, w którym znajdują się także pamiątki po wielu osobach z jego kręgów, m.in. jego bardzo bliskiej przyjaciółki (i kochanki), słynnej Juliette de Récamier. Wśród nich słynna sofa (rekamiera) z obrazu Davida. Z niewyjaśnionych przyczyn jednym realnym napoleonicum w zbiorach jest marmurowe popiersie Elizy Bonaparte-Bacciocchi, najstarszej siostry cesarza.

Pałac otacza duży park, w którego obrębie znajduje się ważne i ciekawe arboretum.

VINCENNES
twierdza, muzeum

Avenue de Paris, 94300 Vincennes
region Île-de-France, departament Val-de-Marne
Metro: linia 1 (stacja Château de Vincennes, ostatnia) zatrzymuje się pod samym zamkiem; stacja RER (linia A, czerwona, stacja Vincennes) jest położona nieco dalej.
Fotografia – tak, bezpłatna.
Strona oficjalna

Bardzo atrakcyjne i historycznie ważne miejsce, muzeum dla hardkorowych fanów militariów

Zamek w podparyskim Vincennes, obecnie znajdującym się w obrębie wielkiego Paryża, jest przede wszystkim związany z nieszczęsną historią spisku rojalistycznego i egzekucją księcia d’Enghien w roku 1804. Na miejscu egzekucji w fosie zamku jest ustawiona pamiątkowa kolumna z tablicą.

Sam zamek jest interesujący jako forteca; warto zwrócić uwagę m.in. na donżon, który służył od XVI do XIX wieku za więzienie. Wśród słynnych osadzonych był minister i zaufany człowiek Ludwika XIV, Nicolas Fouquet, skazany na dożywocie za domniemane malwersacje, a poza tym markiz de Sade i Mirabeau. W czternastowiecznej Sainte-Chapelle de Vincennes, położonej na terenie twierdzy i wzorowanej na Sainte-Chapelle z paryskiej Île de la Cité, pochowany jest m.in. książę d’Enghien.

W zachodnim skrzydle twierdzy, tzw. pawilonie królewskim (pavillon du roi) mieszczą się archiwa Ministerstwa Obrony, a także niewielkie muzeum poświęcone formacji szaserów, a zorganizowane wokół „Mémorial des Chasseurs et Tombeau des Braves”, czyli pomnika szaserów poległych w wojnach w Algierii. Archiwa często organizują wystawy czasowe o tematyce militarnej.

WERSAL
wnętrza, muzeum, ogrody

Kolejny zabytek, którego nie trzeba przedstawiać, top zarówno dla fanów epoki, jak i dla każdego, kto lubi historyczne wnętrza i francuskie ogrody.

Place d’Armes, 78000 Versailles
region Île-de-France, departament Yvelines
Dojazd z Paryża: najłatwiej kolejką RER (linia C, żółta) do stacji Versailles-Château, stamtąd krótki spacer piechotą. Ze stacji Versailles-Rive Droite, na którą dojeżdża kolejka podmiejska Transilien L, jest albo dłuższy spacer piechotą, albo można wsiąść w dowolny autobus, który zatrzymuje się przy dworcu Rive Gauche (Château). Parkowanie w centrum miasta jest płatne, drogie i trudno dostępne, parking przy samym pałacu, na Place d’Armes, jest bardzo drogi i zatłoczony.
Bilety najlepiej kupić online, choć nie ratuje to przed kolejką do wejścia (wyjątkiem bywają bilety na wystawy czasowe, które umożliwiają pominięcie głównej kolejki). Ok. 15 kolejka robi się zdecydowanie mniejsza, ale nie każdemu wystarczą trzy godziny zwiedzania. Do ogrodów można wejść za darmo, warto też wybrać się tam na wieczorne koncerty lub imprezy z ogniami sztucznymi w stylu Ludwika XIV.
Fotografia – tak, bezpłatna, również na większości wystaw czasowych
Strona oficjalna

Wersal nie jest oczywiście muzeum par excellence napoleońskim. Niemniej już kiedy król Ludwik Filip w roku 1833 dla ratowania pałacu zamienił go w muzeum historii Francji, ekspozycja napoleońska zyskała poczesne miejsce. Niestety główna galeria malarstwa historycznego z wszystkimi tymi super sławnymi, reprodukowanymi na rycinach i kartkach pocztowych obrazami ilustrującymi kolejne epizody epopei, jest zazwyczaj zamknięta.

Niemniej to, co należy do stałej trasy zwiedzania, to i tak bardzo dużo. Po przejściu (w sezonie turystycznym raczej przebrnięciu w dzikim tłumie) przez słynne apartamenty Ludwika XIV, znajdujemy się w ciągu galerii historycznych, poświęconych I Cesarstwu, a następnie Monarchii Lipcowej. Można tu zobaczyć m.in. jedną z wersji koronacji pędzla Jacquesa-Louisa Davida, tegoż malarza rozdanie orłów legionowych, a także mnóstwo portretów ważnych oficerów z okresu wojen Republiki i Cesarstwa oraz sławnych obrazów historycznych.

Ponadto na terenie pałacu (osobne bilety) znajduje się pałacyk Grand Trianon, główna wersalska siedziba Napoleona i jego rodziny. Tu zwiedzamy głównie apartamenty cesarskie, choć część dostępna jest jedynie w ramach wycieczek oprowadzanych. Do najciekawszych eksponatów należą naczynia wykonane z malachitu, podarowane Napoleonowi przez cara Aleksandra I.

Niemalże naprzeciwko głównego wejścia na teren pałacu, po drugiej stronie ulicy od parkingu, znajduje się powozownia, a w niej sporo pojazdów z XVIII i XIX wieku, a także ciekawe prezentacje multimedialne. Wstęp do niej jest darmowy.

Znalazłszy się w Wersalu, warto też zajrzeć do Musée Lambinet (54 Boulevard de la Reine, bliżej stacji Rive Droite), gdzie znajduje się ciekawa kolekcja malarstwa i sztuki użytkowej, w tym z epoki (ale to już wyższy poziom fanostwa, chyba że ktoś się pasjonuje dziewiętnastowieczną sztuką w ogólności).

WAŻNE UWAGI PRAKTYCZNE

1) Planując zwiedzanie w obrębie Île-de-France (Paryż i dość szerokie okolice) – warto rozważyć zakup karty miejskiej (Navigo Découverte – dla osób niezamieszkałych na stałe w regionie), uprawniającej do podróżowania po całym regionie wszystkimi środkami komunikacji publicznej. Jeśli planuje się wyprawy poza strefy 1-2 (centrum), tygodniowa opłaca się już od trzech dni; , na jeden dzień można wykupić abonament na wybrane strefy. Jest to najtańsze i najszybsze. Na każdej stacji metra można się zaopatrzyć w rozmaite plany komunikacji. Znakomite narzędzie planowania tras znajduje się na stronie oficjalnej komunikacji miejskiej (RATP), zwłaszcza że można zaufać wyliczanym czasom przejazdu.

2) We Francji popularne są tzw. visites conferencées, czyli z przewodnikiem; niektóre zabytki – lub część tras – jest dostępna jedynie w tej formie. Zła wiadomość: w wielu miejscach nie ma stałych godzin ani nawet dni., trzeba sprawdzać na bieżąco. Część muzeów państwowych rezygnuje ostatnio z tej formy, ale w wielu prywatnych jest to jedyna opcja.

3) Fotografia (bez statywu i zazwyczaj bez flesza) jest obecnie dozwolona we wszystkich muzeach państwowych we Francji, z prywatnymi, a także wystawami czasowymi w państwowych, bywa różnie.

4) Bardzo reklamowana karta Paris Museum Pass niewątpliwie pozwala uniknąć części kolejek i oszczędzić parę euro (na biletach, w sklepikach i kawiarniach muzealnych), ale trzeba pamiętać o tym, że po pierwsze nie daje wstępu do wszystkich atrakcji (w tym nie daje go do sporej liczby tych, które są dla napoleonistów szczególnie ciekawe), po drugie – jeśli ktoś lubi spędzać dużo czasu w muzeach, to warto policzyć, czy w oferowane dwa, cztery albo sześć dni oblecimy tyle atrakcji, żeby ta zniżka rzeczywiście była zniżką. Dla muzeolubów Luwr, Orsay czy z niewymienionych tu np. Centre Pompidou ze sztuka współczesną to co najmniej pół dnia, podobnie jak Musée de l’Armée dla napoleonistów, i jakkolwiek komunikacja miejska w Paryżu i regionie jest świetnie zorganizowane i bardzo szybka, to jednak przejazdy zajmują trochę czasu, zwłaszcza jeśli planujemy wycieczki poza samo miasto. Ta karta jest więc raczej dla osób, które przemykają szybko przez muzea i biegną dalej; najbardziej chyba opłaca się, jeśli ktoś planuje wizyty wyłącznie w najbardziej obleganych muzeach, gdzie kolejka do wejścia może nas kosztować sporo czasu (Luwr, Orsay, Wersal). Karta Paris Musées z kolei oferuje roczny wstęp bez kolejek i po preferencyjnych cenach na wystawy w muzeach miejskich, ale to też specyficzna oferta. Na oficjalnych stronach obu kart (linki) są listy atrakcji objętych programem.